ICO/IDO/IEO NEDİR ?
Kripto dünyasında kısaltmalar kullanılır. Terimleri öğrenmek zor olabilir, kriptoyu daha iyi anlamak için kısaltmaların açılımlarının, bilinmesi gerekiyor. Yazımızda bahsedeceğim altyapılar, kripto para projelerinin erken aşamalarında fon toplamak için kullandığı gelişmekte olan fon yaratma modelleri olarak adlandırılabilir. Bu fon yaratma modelleri, bebek projelere ve yatırımcılara ayrıcalıklı faydalar sunarlar. Yetersiz sermayeli projeler, bu modellerden herhangi biri aracılığıyla fon toplayabilir ve böylece finansal sorunları erken aşamalarda ele alabilirler.
ICO (Initial Coin Offering)
Sözlükte “İlk Para Teklifi” olarak çevirilen ICO, coin/proje ekibine bizzat yapılan destek ve fon sağlama ile belirli bir projenin piyasaya sürülmesine katkıda bulunmaktır. Bir ICO’da, daha sonra piyasaya sürülecek olan coinler yatırımcılarına yatırımlarına oranla dağıtılır. Belirli bir kural yoktur, herhangi bir kişi, şirket veya grup ICO’ya katılabilir. ICO en basit anlamıyla bir kripto projesine fon toplanması için halka sunma faaliyetidir.
Teklif piyasaya sunulur, teklif, jetonları satın almak isteyen tüm yatırımcılara açıktır. Yatırımcının ICO’nun gerçekleştiği yerde, bir cüzdan ve blok zinciri jetonlarına sahip olması yeterlidir. ICO ’ya katılan kişiler katılım zamanlamasına göre çeşitli indirimler alırlar. Kriptoda artık ICO modeli ile halka arzlar pek görülmüyor. Çünkü ICO süresince hem ICO ’yu yapan ekip hem de olası büyük yatırımcılar tarafından ICO süreci ve token dağılımı manipüle edilebiliyor. Bu da geri dönüşü olmayan zararlar ve dolandırıcılıklar ortaya çıkarabiliyor.
IDO (Initial Dex Offering)
Kripto pazarında DeFi’ye artan ilgi nedeniyle 2021’in başlarında oldukça popüler hale gelen yeni bir kitle fonlaması modelidir. ICO da coin/proje ekibi tarafından manuel olarak yapılan dağıtımın, şeffaf şekilde, makul bir süre içerisinde ve eşit olarak her bir yatırımcıya dağıtılmasıdır. Güvencesi, bir yazılım tarafından düzenlenmesinin sağlanmasıdır. Yazılımlar da manipüle edilebilir.
ICO’larda görülen “kendi ekibine token çıkarma” durumu burada nispeten daha azdır. IDO’nun manipülasyonunu tek elden engellemek için kısıtlamaları vardır, bu da onları herkesin kullanımına sunar ve belirli kişilerin yada grupların manipülasyon yapma ihtimalini düşürür. Yani, tek bir kişi yada cüzdan IDO yüzdesinin çoğunluğunu alarak yönlediremez.
Tabiki bu durumda cüzdan sayısı arttırılarak suistimale açık duruma gelme ihtimali olabilibilir. Alıcılar, merkezi bir borsaya girip çıkmak zorunda kalmadan kendi cüzdanları ve özel anahtarlarıyla güvence altındadır, kendi fonları üzerindeki kontrolünü ellerinde tutarlar. IDO’lar, hızlı likidite ve daha uygun maliyetli bir token listeleme yöntemi sunar. Projede yer almadan önce gerekli araştırmaların yapılması önem taşımaktadır.
IEO (Initial Exchange Offering)
IEO’lar, ICO ve İDO’lardan farklı olarak operasyonda güvenilir bir üçüncü tarafa ihtiyaç duyduklarından, daha kısıtlıdır. Bu durumda, üçüncü taraf genellikle bir borsadır. Kısaca ICO ve IDO’da anlatılan olayların token’ler ile borsa içerisinde, borsa tarafından yapılmasıdır. Güven unsuru biraz daha yüksek gibi algılanır, çünkü yapılan işin arkasında bir “borsa” vardır. Borsanın kendisi veya platformunu kullanan üçüncü bir taraf olmak üzere IEO çeşitli şekillerde gerçekleşebilir.
En yaygın model borsanın kendi tokenini kullanılarak yapılan İEO modelidir, örneğin BNB ve İEO katılımı için kendi tokeninin alınarak belirli bir süre kilitlenmesini ister. Bu yöntem ile hem borsanın kendi coinine talep yaratmış hemde İEO’ya katılımları kısıtlamış olur. IEO’nun kötü niyetli kişilerce manipüle edilmesini engeller. Çünkü IEO ya katılmak için marketten borsanın coinini almak gerekir bu da o coinin fiyatını aşırı şekilde arttırır. Risk daha da büyür. Risk büyüdüğü için herkes katılamaz. Ancak bu durumda borsanın coini en fazla adet ile borsanın kendisinde olacağından kaynaklı İEO’nun manipülasyonunu borsanın kendisinin Yapma ihtimali vardır. Bir başka İEO modeli de direkt olarak belirli bir adette coini kura ile satmaktır. Bu yöntem diğer yönteme göre nispeten daha adildir. IEO’larda da ICO ve IDO’larda olduğu gibi satılacak coin miktarı bellidir. Ve katılım sonrası token almaya hak kazanılarak kura ile yapılır. Borsa tokenini alarak ve kitleyerek İEO’ya katılma kullanıcılar için çift risk oluşturabilir. Hali hazırda borsa tokenini artan talepten ötürü çoğu kullanıcı yüksek fiyattan IEO’ya katılım sağlanır. İEO’ya katılım garantisi olmadığı gibi üstüne birde katılmak için aldığı borsa tokeni IEO’dan sonra değer kaybedebilir. Bu sebeple token kilitlenmelidir.
DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR
Coin/Proje ekibinin elinde yeterli miktarda yeterli sermaye yoktur, ancak muhteşem bir fikir, proje vardır. Eğer bunu istediği şekilde ortaya çıkarabilirse herkesin beğenisini toplayarak, piyasada söz sahibi olacaktır. Tabi burada projenin çok iyi araştırılması gereklidir. Özellikle Türk yatırımcı kitlesinin yönlendirildiği, ICO İDO İEO adı altında birçok dolandırıcılık örnekleri biliniyor.
ICO/İDO/İEO yapılırken, belirli şartları karşılayan yatırımcılar belirli veya sınırsız miktarda(bu tamamen I ICO/İDO/İEO’yu düzenleyen ekibin koyacağı kurala bağlı olarak değişir) parayı ortaya koyarak belirli bir süre o parayı o yatırımdan çekmeme sözü(lock) verirler. O süreç zarfında hedefledikleri yatırımı toplayabilen proje ekipleri, gerekli çıkışı sağlarlar ve yatırımcılarına söz verdikleri miktarlarda tokeni dağıtarak, projelerini piyasaya çıkarır, hem de kendilerine güvenen yatırımcılarına kar ettirirler. Ancak bazı ICO/İDO/İEO’larda durum bundan farklı olabiliyor. ICO/İDO/İEO ‘larda yatırımcıya sunulan bazı projelerde tokenler gerçek şekilde hak edildiği gibi dağıtılmıyor.
Peki bu dolandırıcılık nasıl oluyor?
Örneğin;
“A” proje ekibi bir ICO/İDO/İEO yapar. Hedefleri farz edelim 5 milyon dolar toplamaktır. Bunun için gerekli duyuruları ve çalışmalarını yaparlar. ICO/İDO/İEO başladığında şeffaf olmayan bir dağıtım gerçekleştirilir. Halbuki kripto projesi başlatmak açık, şeffaf ve adil bir yol ile yapılmalıdır.
Diyelim ki, yatırım miktarını 50 milyon dolar olarak açıklandı aslında 5 milyon dolar yeterlidir. 5 milyon dolar halktan topladılar, geri kalan miktar, yani dağıtıma girmesi gereken 45 milyonluk kısım (dağıtımın %90’ı eder) fazlalıktır. Açıklanan yatırım miktarı, 50 milyon dolar olunca, projeye gerçekten yatırım yapan 5 milyon doların sahibi kesim umutlandırılır, piyasada beklenti, heyecan yakalanarak fiyatlanma gerçekleşir.
Proje ekibi İCO/İDO/İEO süresinde fazlalık olan %90 kısmı yan hesaplarından satılmış gibi gösterilir. Normalde 5m dolar yeterli ve halk o parayı vermiştir. Ancak bu durumda coinlerin tamamını halka vermek gerekir. Ekipler 5m gerekli projeye 50m gerekli diyerek token adedinin %95 ini kendilerine alırlar.
Tokenin arzını aslında kendileri kontrol ederken ICO/İDO/İEO daki manipülasyonla sanki herkese eşit dağıtılmış gibi gösterirler. Proje biraz fiyat yaptığı her seferinde ellerindeki miktarı satarak kendileri kar elde ederken, projenin yüksek miktarlarda fiyatlanmasına mani olacak şekilde satış baskısı oluştururlar. Bu şekilde defalarca dalgalanma oluşturarak kendileri ellerindekini satarken yatırımcıları zarar eder.
Resimde görülen her mavi çıkış oku akabinde kırmızı okları getiren satışlar coinin kendi ekibi tarafından yapılmaktadır. Ellerinde tuttukları payı bitirene kadar bu grafikler uzunca bir süre yürümez, fiyatlanmaz. Bu konularda yapılabilecek tek bir şey var; O da araştırmaktır ki bunun içine ekipleri, projenin iddiasını, zamanlamasını mutlaka öğrenmek, anlamaktır.
Her ICO/İDO/İEO’nun katılım şartı farklıdır. ICO/İDO/İEO’ lara girerken katılım şartlarını ve bu şartların neden konulduğunu çok iyi okuyunuz!
2013 yılından bu yana blockchain, kripto paralar ve kripto para borsaları konularında içerik üreten Ferruh Danacı/AztecGoldHero coin ekiplerine de destek vermektedir.
